فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 2، تابستان 97 ، شماره پی در پی 40

بررسی و مقایسه ویژگیهای سبکی و شگردهای خاص بیهقی و فردوسی در توصیف آیین خلعت بخشی

صفحه (313 - 334)
معصومه مرزبان(نویسنده مسئول)، محمدرضا قاری
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 95
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 96

چکیده
خلعت به جامه و چیزی همانند آن گفته میشود که پادشاهان و بزرگان به افراد منتخب و برگزیده میبخشیدند و آیین خلعتبخشی به عنوان یکی از رسوم مهم درباری در تاریخ بیهقی و شاهنامه با شگردهایی خاص از جمله توصیف، معرفی گردیده است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که بیهقی و فردوسی، به وسیله کدام یک از ویژگیهای سبکی توانستهاند توصیفاتی از این رسم ارائه کنند. به همین جهت این مقاله پس از معرفی کوتاهی از این آیین و تاریخچه آن در مقدمه، به بررسی ترفندهای سبکی در توصیفهای مربوط به آن پرداخته و مشخص کرده که بیهقی و فردوسی در این توصیفهای دقیق بر کدام یک از خصوصیات سبکی، برای بیان هرچه بهتر، تاکید کردهاند و در این زمینه چه تفاوتها و شباهتهایی با یکدیگر دارند و همچنین، آشکار نموده است که در این دو اثر علاوه بر ویژگیهای مشترکی همچون به کارگیری انواع مختلف صفت و قید، خصوصیات منحصربفرد و متمایز دیگری نیز وجود دارد. مانند بهرهگیری از لغات و اصطلاحات عربی، بیان ویژگیهای پایدار شخصیتها و ذکر تاریخ برگزاری آیین خلعتبخشی در تاریخ بیهقی و یا انعکاس شادی حاصل از دریافت خلعت و ببکارگیری گسترده از صنعت مبالغه برای توصیف هدایا و یا شخصیت گیرندگان خلعت در شاهنامه.

کلمات کلیدی
خلعت‏ بخشی , رسوم درباری , ویژگیهای سبکی , توصیف

• «آداب و رسوم و تشریفات دربار غزنه از خلال تاریخ بیهقی»، فلاح رستگار، گیتی، یادنامه ابوالفضل بیهقی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 1350؛
• آیین مغان، رضی، هاشم، تهران: سخن، 1382؛
• ادبیات داستانی، میرصادقی، جمال، تهران: علمی، چاپ چهارم، 1382؛
• ارزشهای ادبی تاریخ بیهقی، صنعتی، محمد حسن، تهران: امیرکبیر، 1392؛
• از گذشته ادبی ایران، زرین کوب، عبدالحسین، تهران: حافظ، 1375؛
• اصطلاحات دیوانی، انوری، حسن، تهران: طهوری، 1372؛
• با کاروان حله، زرینکوب، عبدالحسین، تهران: علمی، 1382؛
• تاریخ بیهقی، بیهقی، ابوالفضل، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب، چاپ دوازدهم، 1387؛
• تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، اشپولر، برتولد، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: علمی و فرهنگی، 1391؛
• تمدن اسلامی در قرن چهارم، متز، آدام، ترجمه علیرضا ذکاوتی، تهران: امیرکبیر، 1393؛
• سبک شناسی(تاریخ تطور نثر فارسی)، بهار، محمدتقی، تهران: زوار، 1393؛
• سبکشناسی شعر، شمیسا، سیروس، تهران: میترا،1385؛
• شاهنامه فردوسی، فردوسی، ابوالقاسم، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره: 1383؛
• فرا تاریخ حکمی و اخلاقی در تاریخ بیهقی، صهبا، فروغ، قم: آیین احمد، 1390؛
• فرهنگ البسه مسلمانان، دزی، راینهارت پیتر ان، حسینعلی هروی، تهران: علمی و فرهنگی، 1388؛
• فن نثر در ادب فارسی، خطیبی، حسین، تهران: زوار، 1366؛
• متن در غیاب استعاره، جهاندیده، سینا، رشت: چوبک، 1379؛
• منشا شخصیت در ادبیات داستانی، دقیقیان، شیریندخت، تهران: نویسنده، چاپ اول، 1371؛
• «هنر نویسندگی بیهقی»، یوسفی، غلامحسین، یادنامه ابوالفضل بیهقی، مشهد: دانشگاه فردوسی، 1350